کد مطلب:50454 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:224
«ایها الناس، انا قد اصبحنا فی دهر عنود و زمن كنود، یعد فیه المحسن مسیئا و یزداد الظالم فیه عتوا، لا ننتفع بما علمنا و لا نسال عما جهلنا و لا نتخوف قارعه حتی تحل بنا.»[1] . مردم! ما در روزگاری ستیزنده و زمانه ای ستمكار به سر می بریم. در این روزگار، نیكوكار بدكار به شمار آید و جفاپیشه در آن سركشی افزاید. از آنچه دانسته ایم بهره مند نمی شویم و آنچه را نمی دانیم نمی پرسیم و از هیچ پیشامد هراسناك و بلایی تا بر سرمان نیامده، نمی ترسیم. در جامعه ای كه انسان نیكوكار، بدكردار شمرده شود، در فرهنگی كه صراحت و صداقت پذیرفته نباشد، در محیطی كه فریبكاری و خیانتكاری مطلوب به حساب آید ، در روزگاری كه ریاكاری و نابكاری ارزش شمرده شود، راه مردمان به سوی درستی و [صفحه 73] پاكی و كمال جویی سخت ناهموار می گردد و در چنین اوضاع و احوالی ستمگری و نابخردی بی حد و مرز می شود و همگان در چنین فضای فرهنگی تحت فشار قرار می گیرند و به نادرستی خوانده می شوند و نیز در چنین جامعه ای دانسته ها سود نمی بخشد و غفلت همه را در برمی گیرد. اگر فرهنگ خودخواهی و فقط به خود اندیشیدن و تمامت خواهی رایج گردد، انسانیت مردمان و دیانت ایشان كم رنگ می گردد و تبهكاری افزایش می یابد. پیشوای آزادگان، علی (ع) درباره ی این گونه موانع اجتماعی و جهتگیری تربیتی دین برای رفع آنها فرموده است: «یاتی علی الناس زمان عضوض، یعض الموسر فیه علی ما فی یدیه و لم یومر بذلك، قال الله سبحانه: (و لا تنسوا الفضل بینكم).[2] تنهد فیه الاشرار و تستذل الاخیار و یبایع المضطرون و قد نهی رسول الله- صلی الله علیه و آله و سلم- عن بیع المضطرین.»[3] . مردمان را روزگاری رسد بس دشوار. توانگر در آن روز آنچه را در دست دارد سخت نگاه دارد و او را چنین نفرموده اند. خدای سبحان فرماید: «بخشش میان خود را فراموش مكنید». بدان در آن روزگار بلند مقدار شوند و نیكان خوار و خرید و فروش كنند با درماندگان به ناچار و رسول خدا (ص) فرموده است با درماندگان معاملت مكنید از روی اضطرار. امام علی (ع) از زمانه ای سخن می راند كه فرهنگ كاسبكارانه و روحیه خودخواهانه انسانها را به تباهی می كشاند و در نتیجه تربیت انسانی كاری سخت و دشوار می گردد. در فرهنگی كه هر كس جز به خود نمی اندیشد و احسان به یكدیگر و نوعدوستی به فراموشی سپرده می شود و نابكاران بلند مقدار و پاكان بی مقدار می گردند، فضایل انسانی بشدت رو به زوال می رود و روح دینداری افول می نماید. در جامعه ای كه اشرار و بدان بلند مقدار شوند و اخیار و نیكان بی مقدار گردند، خیر و خوبی افول می نماید و دانش و فضیلت خوار می شود. در جامعه ای كه انسانها از سر ناچاری امكانات خود را به فروش می رسانند و بیع اضطراری رواج می یابد، یعنی مردمان مجبور می شوند امكانات، [صفحه 74] توان، استعداد و اموال و دارایی شان را به «ثمن بخس» معامله كنند- در حالی كه بدین امر راضی نیستند و چاره ای جز آن ندارند- تنگناهای تربیتی شكل می گیرد و انسانها تحت فشار آن تنگناها از دینداری و فضیلت خواهی و آزادگی دور می شوند. بنابراین بدون توجه به فرهنگ اجتماعی و اصلاح آن، زمینه ی لازم برای تربیت فراهم نمی شود.
فرهنگ یك جامعه از امور مهم در ساختار تربیت انسانهاست. فرهنگ عمومی و آداب اجتماعی می توانند نقش مانع یا مقتضی تربیت فطری را بازی كنند. در جامعه ای كه فرهنگی منحط و مناسبات و روابط اجتماعی پست حاكم است، انتظار تربیت صحیح به صورت گسترده، انتظاری دور از واقع است. در جامعه ای كه ارزشها، ضد ارزش تلقی شود و نیكیها، بدی شمرده گردد، سیر انسانها به سوی كمال مطلوب بسیار دشوار می شود. محیط ناسالم و اجتماع واژگون، انسانها را تحت فشار روانی و اجتماعی قرار می دهد تا همرنگ جامعه و همسوی دیگران شوند و این خود از موانع جدی تربیت است. امیرمومنان علی (ع) در این باره چنین فرموده است:
صفحه 73، 74.